Khi bắt đầu cho bé ăn dặm, nhiều mẹ thường nghe đến thuật ngữ ‘Gluten’ hay ‘Gluten-Free’ và lo lắng không biết gluten có ảnh hưởng xấu tới dạ dày non nớt của bé hay không. Thực tế, gluten đang bị hiểu nhầm nhiều do thông tin chưa chính xác. Bài viết này sẽ giúp mẹ nắm rõ gluten là gì, vì sao có tranh cãi và khi nào nên cho bé làm quen với gluten một cách an toàn, khoa học
Gluten là gì?
Về bản chất, Gluten là một loại protein tự nhiên, không phải hóa chất hay chất phụ gia. Nó là tên gọi chung của nhóm protein có trong một số loại ngũ cốc như lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen. Gluten hoạt động như một chất kết dính (từ “gluten” trong tiếng Latin nghĩa là “keo”), tạo nên độ đàn hồi và dẻo dai cho bột, giúp bánh mì nở xốp, giữ cấu trúc và làm mì sợi dai khi nấu.
- Bột ăn dặm, đặc biệt các loại bột ăn dặm ngọt có thành phần lúa mì, lúa mạch
- Bánh ăn dặm như bánh quy, bánh xốp có nguyên liệu làm từ bột mì
- Ngũ cốc ăn sáng dành cho trẻ
- Các món ăn gia đình như bánh mì, mì ống, mì gói…
Gluten có gây hại cho bé không?
Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng khoảng 98 – 99% trẻ em khỏe mạnh không mắc các bệnh liên quan đến gluten có thể tiêu thụ gluten an toàn mà không gặp vấn đề sức khỏe. Với cơ thể khỏe mạnh và hệ tiêu hóa bình thường, gluten chỉ là một loại protein thông thường, được cơ thể phân tách và hấp thụ để cung cấp năng lượng và dinh dưỡng. Thậm chí, các chuyên gia y tế khuyên rằng việc loại bỏ gluten không cần thiết có thể khiến trẻ mất đi các vitamin nhóm B và chất xơ quý giá có trong ngũ cốc nguyên cám.
Vậy tại sao gluten lại gây tranh cãi? Nguyên nhân là vì gluten thực sự ảnh hưởng nghiêm trọng đến một tỷ lệ rất nhỏ trẻ em (chiếm khoảng 1%) có bệnh lý liên quan đến việc dung nạp gluten, như bệnh Celiac. Chính vì nhóm nhỏ này, gluten mới trở thành một chủ đề được quan tâm rộng rãi.
Khi nào không nên cho bé ăn thực phẩm chứa gluten?
Phụ huynh cần phân biệt rõ 3 trường hợp y khoa sau đây. Nếu trẻ không thuộc 3 nhóm này, trẻ hoàn toàn có thể tiêu thụ gluten bình thường.
Bệnh Celiac
Đây là tình trạng nghiêm trọng nhất, nhưng cũng hiếm gặp nhất (khoảng 1% dân số). Celiac không phải là dị ứng, mà là một bệnh tự miễn có yếu tố di truyền.
Lời khuyên cho mẹ: Tránh cho bé ăn mọi thực phẩm có chứa lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen và các sản phẩm làm từ chúng. Thay vào đó, có thể sử dụng các loại ngũ cốc không chứa gluten như gạo, khoai tây, ngô, quinoa, hạt kê, bột sắn dây…
Dị ứng lúa mì
Đây là một phản ứng dị ứng thực phẩm thông thường, do hệ miễn dịch phản ứng quá mức với một số protein trong lúa mì (gluten chỉ là một phần nhỏ). Triệu chứng xuất hiện nhanh, chỉ vài phút đến vài giờ sau ăn, như nổi mề đay, phát ban, ngứa miệng, sưng mặt, nôn mửa, tiêu chảy hoặc khó thở, nguy hiểm hơn là sốc phản vệ. Nhiều bé sẽ dần hết dị ứng khi lớn lên.
Lời khuyên cho mẹ: Cần tránh tất cả thực phẩm có chứa lúa mì và các sản phẩm chế biến từ lúa mì để ngăn ngừa phản ứng dị ứng. Nên thay thế bằng các nguồn thực phẩm an toàn khác như ngũ cốc không chứa gluten, rau củ, thịt, cá, trứng và các loại đậu trong chế độ ăn của bé.
Nhạy cảm với gluten không do Celiac (NCGS)
Đây là một tình trạng trung gian, khi bé không bị bệnh Celiac (xét nghiệm không tổn thương ruột) và cũng không bị dị ứng lúa mì. Tuy nhiên, khi ăn gluten, bé vẫn gặp các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, đau bụng, tiêu chảy, mệt mỏi… mà nguyên nhân chưa rõ ràng. Những triệu chứng này sẽ biến mất khi bé ngừng ăn gluten.
Lời khuyên cho mẹ: Giảm hoặc tạm ngừng thực phẩm chứa gluten trong chế độ ăn để đánh giá phản ứng. Đồng thời, bổ sung các loại thực phẩm không chứa gluten giàu dinh dưỡng để đảm bảo sự phát triển toàn diện của bé.
Khi nào nên thêm gluten vào chế độ ăn của bé?
Trước đây, các bác sĩ thường khuyên trì hoãn cho bé ăn những thực phẩm dễ gây dị ứng, trong đó có gluten. Tuy nhiên, các khuyến nghị y khoa hiện nay đã thay đổi hoàn toàn.
Các tổ chức nhi khoa uy tín, như Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ, khuyên nên bắt đầu cho bé làm quen với gluten khi bé bắt đầu ăn dặm, tức là khoảng 6 – 7 tháng tuổi. Tuyệt đối không cho bé ăn gluten trước 4 tháng tuổi. Ngoài ra, không nên trì hoãn việc cho bé ăn gluten quá muộn (sau 12 tháng tuổi), vì có thể làm tăng nguy cơ bé mắc bệnh Celiac.
Cách thêm gluten vào chế độ ăn của bé
Khi bé bắt đầu bước vào giai đoạn ăn dặm, mẹ có thể giới thiệu gluten từ từ vào thực đơn của bé theo nguyên tắc dưới đây trong 3-5 ngày đầu tiên:
- Liều lượng: Chỉ nên cho bé ăn một lượng nhỏ, khoảng 1-2 thìa bột hoặc thức ăn có chứa gluten, như bột mì, bánh mì, hoặc mì sợi.
- Kết hợp cùng nhiều loại thực phẩm: Nên cho bé ăn gluten kết hợp cùng các loại thực phẩm khác như rau củ nghiền hoặc trái cây để đa dạng dinh dưỡng và giúp bé dễ tiếp nhận.
- Thời điểm thử: Nên cho bé ăn vào buổi sáng để tiện theo dõi phản ứng trong ngày.
- Giữ nguyên thực phẩm thử: Cho bé ăn món đó liên tục trong 3-5 ngày, không thêm bất kỳ thực phẩm mới nào khác để dễ dàng quan sát phản ứng của bé.
Mẹ nên quan sát phản ứng của bé sau khi ăn trong vài ngày để đảm bảo bé không có dấu hiệu khó chịu hay dị ứng. Nếu sau 3-5 ngày bé không có dấu hiệu gì bất thường, mẹ có thể yên tâm rằng bé dung nạp tốt gluten và có thể tăng dần lượng ăn cũng như giới thiệu thêm món mới.
Các dấu hiệu nhận biết trẻ không dung nạp gluten
Mẹ cần chú ý các dấu hiệu dưới đây khi tập cho trẻ ăn gluten, để theo dõi và nhận biết kịp thời trường hợp trẻ không dung nạp gluten
Dấu hiệu tiêu hóa (Phổ biến nhất)
- Tiêu chảy kéo dài (phân lỏng, nhiều nước).
- Phân sống, phân có mùi hôi tanh bất thường.
- Táo bón nặng.
- Bụng chướng to, đầy hơi (trẻ hay xì hơi, ợ).
- Nôn mửa sau khi ăn.
Dấu hiệu toàn thân (Thường liên quan đến bệnh Celiac)
- Trẻ kém tăng cân hoặc sụt cân không rõ lý do.
- Da xanh xao, nhợt nhạt do thiếu máu vì kém hấp thu sắt.
Dấu hiệu dị ứng
- Nổi mẩn đỏ, phát ban, mề đay quanh miệng hoặc toàn thân.
- Sưng môi, mắt, mặt.
- Trẻ quấy khóc bất thường, mệt mỏi, khó chịu đặc biệt sau khi ăn.
Cách xử lý khi nghi ngờ trẻ không dung nạp gluten
Khi thấy con có dấu hiệu bất thường sau khi ăn gluten, mẹ cần lưu ý tuyệt đối không tự ý ngừng cho bé ăn gluten. Lý do là vì nếu phụ huynh tự ý cho trẻ ăn chế độ không gluten trước khi đi khám, cơ thể trẻ sẽ ngừng sản xuất kháng thể. Khi đó, các xét nghiệm của bác sĩ sẽ cho ra kết quả âm tính giả, khiến việc chẩn đoán bệnh (đặc biệt là Celiac) có thể cho kết quả sai, làm bác sĩ khó khăn trong việc xác định chính xác bệnh.
Thay vào đó, mẹ hãy tiếp tục cho bé ăn bình thường và đưa con đến gặp bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa hoặc dinh dưỡng nhi càng sớm càng tốt. Bác sĩ sẽ tiến hành hỏi bệnh sử, khám và có thể chỉ định xét nghiệm máu để tìm kháng thể bệnh Celiac. Nếu kết quả dương tính, bé có thể cần thực hiện nội soi để chẩn đoán chính xác hơn.
Không cho bé ăn gluten có tốt hơn không?
Câu trả lời là KHÔNG. Các nghiên cứu khoa học và khuyến cáo từ chuyên gia dinh dưỡng, nhi khoa cho thấy với trẻ phát triển bình thường, chế độ ăn không chứa gluten không hẳn lành mạnh hơn, thậm chí có thể thiếu hụt dinh dưỡng.
Gluten là một loại protein an toàn với phần lớn trẻ em. Vì vậy, phụ huynh nên cho bé làm quen với gluten từ 6 – 7 tháng tuổi. Điều quan trọng là theo dõi các dấu hiệu và đưa trẻ đi khám nếu có nghi ngờ, thay vì tự ý loại bỏ gluten khỏi chế độ ăn. Trừ khi bác sĩ chẩn đoán bé cần kiêng, gluten vẫn là phần bình thường quan trọng trong chế độ ăn đa dạng, giúp bé phát triển khỏe mạnh.
