Sắt và kẽm là hai vi chất thiết yếu nhận được sự quan tâm đặc biệt từ các mẹ, nhất là khi tình trạng thiếu hụt ở trẻ em Việt Nam đang ngày càng phổ biến. Đặc biệt với các bé ăn dặm theo phương pháp tự chỉ huy (BLW), nguy cơ thiếu sắt và kẽm càng cao hơn. Việc bổ sung đầy đủ sắt và kẽm đúng thời điểm không chỉ giúp tăng cường hệ miễn dịch mà còn hỗ trợ bé phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn trí não.
Vậy mẹ cần biết khi nào là thời điểm vàng để bổ sung sắt và kẽm cho con? Chế độ ăn hàng ngày đã đủ chưa? Và làm sao để bổ sung hiệu quả mà vẫn an toàn, không gây tác dụng phụ? Bài viết này sẽ cung cấp cho mẹ cái nhìn khoa học, dấu hiệu nhận biết và cách bổ sung đúng cách để bé luôn khỏe mạnh và phát triển tốt nhất.
Tại sao nên bổ sung đủ sắt và kẽm cho bé?
Sắt và kẽm là hai vi chất thiết yếu, góp phần quan trọng trong sự phát triển khỏe mạnh và toàn diện của trẻ. Mỗi nguyên tố đảm nhiệm những vai trò riêng biệt, cùng hỗ trợ quá trình tăng trưởng thể chất, trí tuệ và nâng cao hệ miễn dịch của trẻ nhỏ.
Vai trò của sắt (Tập trung não bộ và máu)
Sắt là thành phần chính tạo nên hemoglobin, một loại protein trong hồng cầu có nhiệm vụ vận chuyển oxy từ phổi đến khắp các cơ quan trong cơ thể, bao gồm cả não bộ. Khi thiếu sắt, lượng oxy lên não giảm, dẫn đến bé dễ mệt mỏi, kém linh hoạt, suy giảm khả năng tập trung và học hỏi.
Bên cạnh đó, sắt còn tham gia vào quá trình tạo hồng cầu, giúp ngăn ngừa thiếu máu. Đồng thời, góp phần vào nhiều enzyme quan trọng trong quá trình chuyển hóa năng lượng từ thức ăn, giúp bé luôn năng động. Nếu thiếu sắt, trẻ thường xanh xao, mệt mỏi, ăn uống kém, tăng cân chậm và có hệ miễn dịch yếu, ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển về thể chất và trí não.
Vai trò của kẽm (Tập trung miễn dịch và ăn ngon)
Kẽm là vi chất quan trọng hàng đầu giúp duy trì và củng cố hệ miễn dịch của trẻ. Nó là thành phần thiết yếu của hơn 300 loại enzyme, tham gia kích hoạt các tế bào miễn dịch để bảo vệ cơ thể chống lại vi khuẩn và virus. Trẻ thiếu kẽm dễ bị ốm vặt, đặc biệt các bệnh liên quan đến hô hấp và tiêu chảy.
Bên cạnh đó, kẽm còn là thành phần chính của các gai vị giác trên lưỡi. Khi được bổ sung đủ kẽm, trẻ sẽ cải thiện vị giác, từ đó kích thích cảm giác thèm ăn và ăn ngon miệng hơn. Ngược lại, thiếu kẽm gây rối loạn vị giác, dẫn đến biếng ăn – một trong những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ suy dinh dưỡng. Kẽm cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phân chia tế bào và tổng hợp protein, hai yếu tố then chốt giúp trẻ tăng trưởng chiều cao và cân nặng hiệu quả.
Kẽm còn đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa sắt, giúp cơ thể hấp thu sắt hiệu quả hơn. Khi thiếu kẽm, trẻ có nguy cơ bị thiếu sắt và thiếu máu cao hơn. Do đó, việc bổ sung đủ cả sắt và kẽm cho bé là rất cần thiết để hỗ trợ tăng trưởng khỏe mạnh, phát triển toàn diện và tăng cường sức đề kháng, giúp trẻ phòng ngừa bệnh tật tốt hơn.
Thời điểm bổ sung sắt và kẽm cho bé tốt nhất?
Thời điểm bổ sung sắt và kẽm cho bé rất quan trọng và phụ thuộc vào độ tuổi cũng như tình trạng lúc sinh của bé.
Giai đoạn 0 – 6 tháng tuổi
- Đối với trẻ bú mẹ hoàn toàn và sinh đủ tháng: Trong 4 – 6 tháng đầu, lượng sắt dự trữ được nhận từ mẹ trong quá trình mang thai kỳ cùng với lượng sắt, kẽm có trong sữa mẹ thường đủ đáp ứng nhu cầu của bé. Ở giai đoạn này, người mẹ cần chú ý ăn uống đủ chất để đảm bảo chất lượng sữa cho bé bú.
- Đối với trẻ sinh non, nhẹ cân: Các bé này có lượng sắt dự trữ trong cơ thể thường thấp hơn nhiều so với trẻ đủ tháng. Theo khuyến cáo của Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), trẻ sinh non nên bắt đầu bổ sung sắt dự phòng qua các chế phẩm sắt dạng lỏng hoặc siro. Việc bổ sung này thường bắt đầu từ 2 tuần đến 4 tuần sau sinh và kéo dài đến khi bé được 1 tuổi, dưới sự chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ.
Giai đoạn 6 tháng trở lên (Giai đoạn khoảng trống vi chất)
Sau 6 tháng, lượng sắt dự trữ từ trong bụng mẹ đã gần như cạn kiệt và hàm lượng sắt và kẽm trong sữa mẹ cũng giảm đi, không thể đáp ứng đủ nhu cầu tăng trưởng nhanh của bé. Các bữa ăn dặm đầu đời với lượng nhỏ bột, cháo loãng hay rau củ nghiền thường chưa cung cấp đủ lượng sắt và kẽm mà giai đoạn này bé cần.
Do đó, đây là giai đoạn “khoảng trống vi chất” mà các mẹ cần đặc biệt lưu ý. Từ 6 tháng tuổi, mẹ nên bổ sung thêm lượng sắt và kẽm thông qua một chế độ ăn dặm được làm giàu vi chất hoặc các sản phẩm bổ sung phù hợp để đảm bảo bé được cung cấp đầy đủ và cần thiết cho sự phát triển.
Dấu hiệu nhận biết bé thiếu sắt và kẽm
Dấu hiệu bé thiếu sắt (Thường liên quan đến thiếu máu)
- Da xanh xao, nhợt nhạt: Đặc biệt là ở lòng bàn tay, bàn chân và niêm mạc mắt (vành mắt dưới).
- Mệt mỏi, quấy khóc: Bé hay mệt, ngủ li bì, kém linh hoạt, dễ cáu kỉnh vô cớ.
- Tóc rụng: Tóc khô, dễ gãy, rụng tóc thành vành khăn.
- Bé biếng ăn, chậm tăng cân.
Dấu hiệu bé thiếu kẽm (Thường liên quan đến ăn uống và miễn dịch)
- Biếng ăn, chán ăn: Đây là dấu hiệu rõ nhất. Bé ăn không ngon miệng, từ chối thức ăn, khiến bữa ăn kéo dài.
- Hay bị ốm vặt: Bé rất hay bị cảm cúm, viêm họng, viêm mũi, tiêu chảy… và bệnh kéo dài, hay tái phát.
- Móng tay dễ gãy: Có các đốm trắng nhỏ, móng giòn, dễ gãy.
- Chậm lành vết thương: Các vết trầy xước, vết muỗi đốt lâu lành hơn bình thường.
Cách bổ sung sắt và kẽm hiệu quả, an toàn nhất cho bé
Để bổ sung sắt và kẽm hiệu quả, an toàn cho bé, mẹ nên thực hiện đồng thời các cách sau
Bổ sung thông qua thực phẩm tự nhiên
Nguồn dinh dưỡng bổ sung vi chất sắt và kẽm quan trọng đầu tiên là từ nguồn dinh dưỡng từ tự nhiên. Một số loại thực phẩm quen thuộc không chỉ giàu năng lượng mà còn là kho tàng sắt và kẽm thiết yếu cho sự tăng trưởng của bé. Đây được xem là cách cơ bản và bền vững nhất để mẹ ưu tiên cho con
Thực phẩm giàu sắt
- Sắt Heme (nguồn dễ hấp thu): Thịt đỏ (bò, lợn), thịt gia cầm (gà, vịt), gan động vật (chỉ nên ăn 1 – 2 lần/tuần), lòng đỏ trứng.
- Sắt Non-Heme (nguồn khó hấp thu hơn): Rau lá xanh đậm (súp lơ, rau bina), các loại đậu (đậu Hà Lan).
Thực phẩm giàu kẽm
- Hàu (hàm lượng rất cao), sò, hải sản có vỏ.
- Thịt bò, thịt cừu, thịt lợn.
- Hạt bí, các loại đậu.
Bổ sung qua thực phẩm tăng cường vi chất
Thực tế, trong giai đoạn đầu bé bắt đầu ăn dặm, lượng thức ăn bé nạp vào rất ít và thường có xu hướng kén ăn. Vì vậy, chỉ dựa vào thức ăn thô khó có thể đảm bảo được nhu cầu sắt và kẽm thiết yếu cho cơ thể bé. Đó là lý do tại sao các loại thực phẩm ăn dặm được tăng cường vi chất trở thành giải pháp hỗ trợ đắc lực.
Ở bữa chính, thay vì bột gạo trắng truyền thống, mẹ có thể lựa chọn các loại bột ăn dặm đa dạng vị như vị mặn (thịt bò, rau củ) hoặc vị ngọt (gạo sữa, yến mạch). Những sản phẩm này thường đã được nhà sản xuất bổ sung hàm lượng cao sắt và kẽm, giúp đáp ứng nhu cầu hàng ngày của bé một cách tiện lợi và khoa học.
Ngay cả trong các bữa phụ, mẹ cũng có thể tăng cường vi chất cho bé với các loại bánh ăn dặm phù hợp. Đặc biệt, các bé ăn dặm theo phương pháp BLW thường có nguy cơ thiếu hụt sắt và kẽm cao hơn do chế độ ăn tự chọn và lượng thức ăn có thể không đa dạng đủ dưỡng chất. Những loại bánh ăn dặm này thường được bổ sung sắt và kẽm với định lượng phù hợp, vừa giúp bé luyện kỹ năng tự ăn, phát triển vận động tinh, vừa đảm bảo cung cấp đầy đủ vi chất thiết yếu để hỗ trợ sự phát triển toàn diện của bé một cách an toàn và hiệu quả.
Bổ sung qua các sản phẩm chuyên biệt
Với các bé có dấu hiệu thiếu hụt rõ rệt như biếng ăn nặng, da xanh xao hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao như trẻ sinh non, bác sĩ thường chỉ định bổ sung sắt và kẽm qua các sản phẩm chuyên biệt dạng siro lỏng. Siro dạng lỏng giúp bé hấp thu dưỡng chất nhanh và hiệu quả hơn so với viên uống, đồng thời có vị ngọt dịu nhẹ phù hợp trẻ nhỏ, giúp bé dễ uống và hợp tác trong quá trình bổ sung.
Mẹ nên lựa chọn các sản phẩm có nguồn gốc hữu cơ, dễ hấp thu và có vị ngọt dịu nhẹ để bé dễ dàng hợp tác khi sử dụng. Tuyệt đối không tự ý tăng liều hoặc bổ sung khi chưa có chỉ định y tế, nhằm tránh các tác dụng phụ và đảm bảo bổ sung đúng liều lượng phù hợp với tình trạng sức khỏe của bé.
5 lưu ý để bổ sung sắt và kẽm đạt hiệu quả cao nhất
Rất nhiều mẹ đã rất tỉ mỉ và kỹ lưỡng trong việc bổ sung sắt và kẽm cho con, nhưng kết quả lại không như mong đợi. Nguyên nhân chính thường xuất phát từ những sai sót trong cách bổ sung, làm giảm hiệu quả hấp thu các dưỡng chất quan trọng. Việc hiểu rõ và tránh những lỗi phổ biến này sẽ giúp bổ sung vi chất hiệu quả hơn, hỗ trợ bé phát triển khỏe mạnh và toàn diện.
- Không được cho bé uống sắt và kẽm cùng lúc vì hai khoáng chất này sẽ cạnh tranh hấp thu tại ruột, khiến cả hai đều kém hiệu quả.
- Nên cho bé uống kẽm trước, sắt sau, cách nhau ít nhất 2 tiếng. Thời điểm lý tưởng là kẽm vào buổi sáng, sắt vào buổi trưa để tối ưu hấp thu.
- Sắt cần có vitamin C đi kèm để tăng khả năng hấp thu, do đó nên cho bé uống sắt cùng nước cam, nước ổi hoặc ăn hoa quả giàu vitamin C ngay sau đó.
- Cả sắt và kẽm đều bị cản trở hấp thu bởi canxi (có trong sữa), vì vậy không nên cho bé uống sắt hoặc kẽm gần thời điểm bú sữa, ít nhất cách nhau 1-2 tiếng.
- Tuyệt đối không tự ý tăng liều bổ sung cho bé vì thừa sắt, thừa kẽm đều có thể gây nguy hiểm. Luôn tuân thủ liều lượng khuyến nghị hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ, nên cho bé xét nghiệm vi chất để có chỉ định chính xác nhất.
Tuân thủ đúng các nguyên tắc này giúp mẹ bổ sung vi chất hiệu quả, tránh lãng phí và đảm bảo sức khỏe, sự phát triển toàn diện của bé.
