Chất xơ là một phần không thể thiếu trong chế độ ăn uống hàng ngày, không chỉ giúp cải thiện quá trình tiêu hóa mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác. Dưới đây là một số thông tin cơ bản về chất xơ và vai trò của nó đối với cơ thể và sức khoẻ của bé.
Chất xơ là gì?
Chất xơ là một loại carbohydrate không tiêu hóa được, có nhiều trong rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu. Chất xơ được chia thành hai nhóm chính:
- Chất xơ hòa tan: Tan trong nước và tạo thành gel trong hệ tiêu hóa, giúp làm mềm phân, giảm cholesterol và điều chỉnh lượng đường trong máu. Bạn có thể tìm thấy chất xơ hòa tan nhiều trong rau lá xanh, trái cây như rau đay, mồng tơi, và một số loại đậu như đậu nành, đậu ngự.
- Chất xơ không hòa tan: Không tan trong nước, có tác dụng tăng khối lượng phân và kích thích nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón. Chất xơ không hòa tan thường có trong vỏ của các loại hạt, ngũ cốc nguyên vỏ như lúa mì, gạo lứt, và một số loại rau củ.
Chất xơ có tác dụng gì cho bé?
Khi bé được bổ sung đầy đủ hai loại chất xơ hòa tan và không hòa tan, hệ tiêu hóa sẽ vận hành mượt mà hơn, đồng thời hệ vi sinh đường ruột phát triển khỏe mạnh, giúp ngăn ngừa táo bón và các vấn đề tiêu hóa phổ biến. Điều này không chỉ hỗ trợ hấp thu dinh dưỡng hiệu quả mà còn góp phần phát triển toàn diện cho bé.
Ngoài ra, chất xơ còn giúp kiểm soát cân nặng, duy trì lượng đường huyết ổn định, giảm cholesterol xấu, từ đó bảo vệ sức khỏe tim mạch và tăng cường hệ miễn dịch. Đây là những lợi ích quan trọng giúp bé có nền tảng sức khỏe vững chắc.
Cụ thể, chất xơ có những tác động tích cực như:
- Cải thiện tiêu hóa: Tăng thể tích phân, kích thích nhu động ruột, giúp bé đại tiện đều đặn, hạn chế táo bón.
- Giảm cholesterol: Chất xơ hòa tan giúp gắn kết cholesterol và axit mật, giảm cholesterol trong máu, phòng bệnh tim mạch.
- Ổn định đường huyết: Làm chậm quá trình tiêu hóa, giúp kiểm soát lượng đường trong máu, đặc biệt đối với bé có nguy cơ tiểu đường.
- Giảm nguy cơ ung thư: Hỗ trợ đào thải các chất có thể gây ung thư, giúp vi khuẩn có lợi sản sinh chất ức chế tế bào ung thư.
- Hỗ trợ kiểm soát cân nặng: Thực phẩm giàu chất xơ tạo cảm giác no lâu, giúp con giữ cân nặng hợp lý.
Do đó, mẹ nên đa dạng thực phẩm giàu chất xơ trong chế độ ăn của bé, đồng thời tăng dần lượng chất xơ để bé dễ thích nghi, tránh đầy hơi hay khó chịu, góp phần giúp bé phát triển khỏe mạnh và toàn diện từ những năm tháng đầu đời.
Lượng chất xơ khuyến nghị theo độ tuổi trẻ em ở Việt Nam
Lượng chất xơ khuyến nghị cho trẻ em tại Việt Nam theo các chuyên gia dinh dưỡng là:
- Trẻ từ 0 – 12 tháng tuổi: Chủ yếu nhận chất xơ từ sữa mẹ, sữa công thức và các thực phẩm ăn dặm ban đầu, chưa yêu cầu lượng chất xơ cụ thể vì lượng ăn còn ít và hệ tiêu hóa còn non nớt.
- Trẻ từ 1 đến 3 tuổi: Khoảng 19 gram chất xơ mỗi ngày.
- Trẻ từ 4 đến 8 tuổi: Khoảng 25 gram chất xơ mỗi ngày.
- Trẻ từ 9 đến 13 tuổi: Khoảng 26-31 gram chất xơ mỗi ngày.
Một công thức đơn giản giúp mẹ tính lượng chất xơ cần bổ sung cho con là lấy tuổi của bé cộng thêm 5 gram. Ví dụ, một bé 8 tuổi nên tiêu thụ khoảng 13 gram chất xơ mỗi ngày. Mẹ nên chú ý đa dạng nguồn thực phẩm giàu chất xơ tự nhiên trong bữa ăn, bao gồm rau củ, trái cây, đậu và ngũ cốc nguyên hạt để đảm bảo nhu cầu chất xơ của trẻ được đáp ứng đầy đủ.
Những thực phẩm giàu chất xơ phù hợp cho trẻ 6 tháng đến 1 tuổi
Trong giai đoạn từ 6 tháng đến 1 tuổi, bố mẹ nên lựa chọn những nguồn chất xơ mềm – dễ tiêu – an toàn, phù hợp theo từng độ tuổi của bé. Dưới đây là gợi ý chi tiết giúp mẹ bổ sung chất xơ cho bé đúng cách và khoa học.
Thực phẩm giàu chất xơ cho trẻ 6 – 7 tháng
Đây là giai đoạn bé mới bắt đầu ăn dặm, hệ tiêu hóa còn rất non nớt, nên mẹ ưu tiên cho bé ăn các thực phẩm giàu chất xơ hòa tan. Chất xơ hòa tan giúp làm mềm phân, dễ tiêu hóa và hỗ trợ hệ tiêu hóa của bé phát triển khỏe mạnh. Mẹ nên chế biến món ăn thật nhuyễn, mịn, không còn lợn cợn để bé dễ hấp thu và không bị nghẹn.
Rau củ phù hợp
- Bí đỏ nấu chín, nghiền mịn
- Khoai lang hấp hoặc xay
- Cà rốt hấp mềm
- Bí xanh
- Su su
Trái cây giàu chất xơ mềm
- Chuối chín
- Lê hấp hoặc xay
- Táo hấp
- Bơ
Ngũ cốc dễ tiêu
- Yến mạch nấu thật mềm
- Cháo gạo sữa hoặc gạo tẻ loãng
Thực phẩm giàu chất xơ cho trẻ 8–10 tháng
Ở giai đoạn này, hệ tiêu hóa của bé đã phát triển tốt hơn, mẹ có thể bắt đầu kết hợp cả hai loại chất xơ hòa tan và không hòa tan để cải thiện nhu động ruột, giúp bé tiêu hóa dễ dàng và giảm nguy cơ táo bón. Thức ăn nên được nấu mềm nhưng giữ lại độ lợn cợn để bé tập nhai, mẹ có thể bắt đầu sử dụng dao băm nhỏ để điều chỉnh độ thô phù hợp.
Rau củ giàu chất xơ phù hợp
- Bông cải xanh hấp mềm
- Cải bó xôi (rau chân vịt)
- Đậu Hà Lan nấu mềm
- Khoai môn ninh nhừ
- Bí đỏ và khoai lang
Trái cây mềm giàu chất xơ
- Bơ và chuối chín mềm
- Lê, táo hấp hoặc xay nhuyễn
- Đu đủ chín mềm
- Xoài chín mềm
Ngũ cốc và đậu
- Yến mạch nấu mềm
- Gạo lứt xay mịn, dùng với lượng vừa phải tránh quá đặc
- Đậu xanh đãi vỏ, nấu nhuyễn mềm
Thực phẩm giàu chất xơ cho trẻ 10–12 tháng
Giai đoạn này bé đã bắt đầu ăn thô hơn, có thể tập bốc ăn và tự cầm nắm đồ ăn. Mẹ vẫn nên bổ sung đa dạng cả hai loại chất xơ trong khẩu phần ăn, nhưng ưu tiên những thực phẩm mềm, dễ nhai để bé làm quen dần. Món ăn có thể là cháo hoặc cơm nát, thức ăn băm thô hoặc thái sợi nhỏ giúp bé phát triển kỹ năng nhai và thưởng thức thức ăn.
Rau củ cho bé tập bốc
- Bông cải xanh hấp cắt nhỏ
- Que cà rốt, bí đỏ, khoai lang hấp mềm
- Rau mồng tơi, rau bina băm nhỏ nấu với cháo
Trái cây giàu chất xơ
- Chuối, bơ
- Kiwi chín mềm
- Thanh long
- Đào, mận chín
Ngũ cốc – đậu – hạt
- Hạt chia nấu cùng cháo
- Đậu lăng ninh mềm
- Bánh ăn dặm nguyên cám dành cho bé
Dấu hiệu nhận biết bé thiếu chất xơ
Chất xơ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo khuôn phân, nuôi lợi khuẩn đường ruột và hỗ trợ tiêu hoá. Khi bé thiếu chất xơ, hệ tiêu hoá thường “biểu hiện” rất rõ rệt qua các dấu hiệu sau
- Táo bón hoặc đi tiêu khó: Đây là dấu hiệu dễ gặp nhất. Bé đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần, phân khô cứng, nhỏ từng viên, bé rặn đỏ mặt khi đi đại tiện, bụng căng tức sau ăn và phân có mùi nặng hơn bình thường. Thiếu chất xơ làm hệ vi sinh đường ruột mất cân bằng dẫn đến phân có mùi khó chịu.
- Đầy bụng, dễ nôn trớ: Chất xơ thấp khiến thức ăn di chuyển chậm trong ruột gây đầy hơi, chướng bụng, và bé dễ ọc khi ăn no.
- Bé biếng ăn, ăn ít: Hệ tiêu hóa hoạt động kém khiến bé mất cảm giác đói hoặc chán ăn.
- Khó đi tiêu đều: Phân lúc lỏng lúc cứng, không điều hòa, có ngày đi 2 lần, có ngày 2-3 ngày mới đi một lần.
- Bé dễ cáu gắt, quấy khóc, khó ngủ: Do khó chịu bụng, bé ngủ không ngon giấc.
- Chậm tăng cân: Bé bú bình thường nhưng tăng cân chậm, mệt và lười vận động do hấp thu dinh dưỡng kém.
Cách xử lí khi bé thiếu chất xơ là mẹ nên tăng cường bổ sung đa dạng các loại rau củ nghiền, trái cây mềm, ngũ cốc nguyên hạt phù hợp với độ tuổi và khả năng tiêu hóa của bé. Đồng thời, cho bé uống đủ nước và duy trì thói quen vận động giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn. Nếu bé vẫn còn táo bón kéo dài, mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có phương án điều trị phù hợp. Việc bổ sung chất xơ đầy đủ và đúng cách sẽ giúp bé có hệ tiêu hóa khỏe mạnh, phát triển toàn diện hơn.
